- ԱռաջադրանքԿայուն գյուղատնտեսությունը շեշտադրում է ստորգետնյա ջրերի լիցքավորման և պահպանման գաղափարը և բացատրում ստորգետնյա ջրերի կիրառական կարևորությունը։
Ի՞նչ եք կարծում, իսկ Հայաստանում ստորգետնա ջրերը ինչպե՞ս են օգտագործվում։01 - ՊատասխանԼեռնային երկրներում, որտեղ ապարաշերտերն ունենում են որոշակի թեքություն, ստորգետնյա ջրերը շարժվում են և դուրս են գալիս երկրի մակերևույթ՝ առաջացնելով աղբյուրներ:
Տաք աղբյուրների ջրերով կարող են ջեռուցվել բնակարաններ ու ջերմատներ:
Հայաստանում հանքային ջրերն ունեն բուժիչ հատկություններ և օգտագործվում են որպես բուժամիջոց: Դրանց ելքերի մոտ հիմնվել են առողջարաններ, հանգստյան տներ, օրինակ՝ Ջերմուկը, Արզնին, Հանքավանը։
ՀՀ տարածքը հարուստ է արտեզյան ու նաև քիմիական տարբեր բաղադրությամբ հանքային աղբյուրներով՝ «Արարատ», «Արզնի», «Բջնի» և այլն։01
- ԱռաջադրանքԻսկ ինչպե՞ս է օգտագործվում ուղղակի ջուրը։ Օրինակ՝ Սևանա լճի ջուրը։02
- ՊատասխանՊատասխանները կարող են լինել՝
- Խմելու ջուր
- Ոռոգում
- Հիդրոէներգիա
- Ձկնորսություն
- Զբոսաշրջություն և հանգիստ
01
1.Քննարկում-Վարժություն
Թիրախավորվող հմտություններ
Քննադատական մտածողություն, Խնդիրների դուրս բերում
Քննադատական մտածողություն, Խնդիրների դուրս բերում
- Առաջադրանքի ներկայացումՄարզիչը բացատրում է ուսանողներին ուղղորդումներում դրված իրավիճակը՝ Սևանա լճի վիճակի մասին։ Դրանից հետո նրանց տալիս է փոքրի առաջադրանք՝
- Ի՞նչ եք կարծում՝ ինչու է դա տեղի ունենում: Ինչո՞ւ է լիճը սկսում ծաղկել։
Մարզիչը պահում է թայմեր, և 3 րոպեն լրանալուց հետո քննարկում է ուսանողների գաղափարները։
Մարզիչը կիսում է ուղղորդումներում գրված ինֆորմացիան ծաղկման պատճառների մասին, և տալիս երկրորդ հարցը՝- Ի՞նչ եք կարծում՝ այս պատճառներից որևէ մեկը կարո՞ղ ենք վերահսկել: Ինչպե՞ս կարող ենք մենք վերահսկել դրանք:
Ուսանողների պատասխանները լսելուց հետո մարզիչը կիսում է ուղղորդումներում գրված հատվածը կառավարելի պատճառների վերաբերյալ։ - ՈւղղորդումներՍևանա լիճը «ծաղկում» է, ինչը նշանակում է, որ ցիանոբակտերիաները շատանում են, և ջրիմուռներ կոչվող մանր բույսերը աճում են շատ արագ: Դա տեղի է ունենում, քանի որ ջրի պայմանները դառնում են նպաստավոր ջրիմուռների տարածման համար: Երբ դա տեղի ունենա, լիճը կարող է փոխել գույնը, և ձկների և այլ կենդանիների համար այնտեղ ապրելն ավելի դժվար է դառնում:
***
Ծաղկման երեք հիմնական պատճառ կա՝- ջերմաստիճանը,
- ազոտ,
- ֆոսֆատ.
***
Մենք չենք կարող ուղղակիորեն վերահսկել ջերմաստիճանը, բայց կարող ենք վերահսկել, թե որքան ազոտ և ֆոսֆատ են մտնում լիճը: Օրինակ, լճի մոտ պարարտանյութերի օգտագործման նվազեցումը և կեղտաջրերի մաքրման բարելավումը կարող են օգնել նվազեցնել այս սննդանյութերի քանակը ջրի մեջ՝ դանդաղեցնելով ծաղկման գործընթացը:
2.Քննարկում-Վարժություն
Թիրախավորվող հմտություններ
Խնդիրների լուծում, Թիմային աշխատանք, Կառուցվածքային խոսք
Խնդիրների լուծում, Թիմային աշխատանք, Կառուցվածքային խոսք
- Առաջադրանքի ներկայացումՀիմա, մենք խումբը բաժանելու ենք երեք մինի-խմբերի, որոնցից յուրաքանչյուրը պատասխանատու է Սևանա լճում ազոտի և ֆոսֆատի մակարդակը նվազեցնելու լուծումներ գտնելու համար։ Յուրաքանչյուր խումբ կկենտրոնանա որոշակի ոլորտի վրա.
- Գյուղատնտեսություն. Դուք կքննարկեք, թե ինչպես են ֆերմերային պրակտիկաները, պարարտանյութերը և անասունները ազդում լճի վրա, և ինչպես անել, որ քիչ վնացել Սևանա լճին։ Մարզիչը տալիս է նրանց ներքևում դրված մանրամասն մարտահրավերները։
- Բիզնես. Դուք կկենտրոնանաք այն բանի վրա, թե ինչպես են արդյունաբերությունները, Սևանի շուրջ գտնվող բիզնեսները և քաղաքային աղտոտվածությունը նպաստում լճում ազոտի և ֆոսֆատի առաջացմանը: Մարզիչը տալիս է նրանց ներքևում դրված մանրամասն մարտահրավերները։
- Հանրային սեկտոր. Դուք կմտածեք, թե ինչպես են մարդկանց ամենօրյա գործողությունները, ինչպիսիք են լվացող միջոցների օգտագործումը և կեղտաջրերի կառավարումը, ազդում ջրի վրա: Մարզիչը տալիս է նրանց ներքևում դրված մանրամասն մարտահրավերները։
Յուրաքանչյուր խմբին կտրվի 5 րոպե՝ մտածելու գործնական քայլերի մասին, որոնք ձեր խումբը կարող է ձեռնարկել ազոտի և ֆոսֆատների մակարդակը նվազեցնելու համար: Փորձեք մտածել այնպիսի լուծումների մասին, որոնք՝- Գործնական են և կարող են արագ իրականացվել
- Ծախսարդյունավետ են
- Հեշտ են մարդկանց համար հասկանալու և հետևելու
- Հավանական է, որ իրական տարբերություն կստեղծեն լճի ջրի որակի վրա
Յուրաքանչյուր թիմի մարտահրավերները գրված են ներքևում։ Մարզիչը կիսում է դրանք ուսանողների համապատասխան սենյակներում և դնում թայմեր։
Բոլոր խմբերի ներկայացումներից հետո մենք կքննարկենք, թե որ գաղափարները կարելի է համադրել՝ Սևանա լիճը պաշտպանելու առավել արդյունավետ պլան ստեղծելու համար: - ՈւղղորդումներԼուծումներ՝
Գյուղատնտեսություն. Կառավարությունները կարող են հարկային արտոնություններ մտցնել ֆերմերների համար, ովքեր օգտագործում են էկոլոգիապես մաքուր պարարտանյութեր կամ տնկում են բուֆերային գոտիներ, որոնք զտում են արտահոսքը մինչև այն լիճ հասնելը: Կանոնակարգերը կարող են նաև սահմանափակել պարարտանյութերի օգտագործումը ջրային մարմինների մոտ:
Բիզնեսներ. Ընկերությունների համար կարող են լինել տույժեր աղտոտման համար կամ օգուտներ, ինչպիսիք են սուբսիդիաները այն ձեռնարկությունների համար, որոնք ներդրումներ են կատարում կանաչ ենթակառուցվածքներում` արտահոսքը նվազեցնելու համար: Թափոնների կառավարման համակարգերի կատարելագործումը նույնպես կարող է օգնել:
Հանրային սեկտոր. Կառավարությունները կարող են աշխատել հանրային իրազեկման արշավների վրա՝ խրախուսելու մարդկանց օգտագործել ավելի քիչ վնասակար լվացող միջոցներ և բարելավել կեղտաջրերի մաքրման սարքավորումները՝ կանխելու չմշակված թափոնների մուտքը լիճ:
Մարտահրավեր թիմերի համար
Գյուղատնտեսություն
- Գյուղատնտեսական արտահոսք – Լճին մոտ գտնվող հողատարածքներոյմ օգտագործվող պարարտանյութերը պարունակում են ազոտ և ֆոսֆոր, որոնք կարող են լցվել լիճ տեղումների ժամանակ: Նույնը տեղի է ունենում լիճ թափվող գետերի միջոցով։
- Անասնաբուծական ֆերմաներ – Անասնաբուծական ֆերմաների գոմաղբը կարող է արտանետել սննդանյութեր, որոնք կարող են հոսել լիճ հորդառատ անձրևների կամ թափոնների ոչ պատշաճ կառավարման ժամանակ, և գետերի միջոցով:
- Ձկնաբուծական ֆերմաներ – Ձկնաբուծարանները լճում կամ շրջակայքում կարող են արտանետել թափոններ և ավելորդ սննդանյութեր՝ նպաստելով ջրում ազոտի և ֆոսֆորի մակարդակին:
Բիզնես
- Արդյունաբերական աղտոտվածություն – Լճի մոտակայքում գտնվող գործարաններն ու արդյունաբերությունները կարող են ազոտ և ֆոսֆոր պարունակող թափոններ ջրի մեջ արտանետել՝ կա՛մ թափվելու, թե՛ թափոնների ոչ պատշաճ հեռացման կամ արտահոսքի միջոցով:
- Քաղաքային արտահոսք – Քաղաքների, ճանապարհների և առևտրային տարածքների հեղեղաջրերը կարող են պարարտանյութեր, լվացող միջոցներ և ազոտ և ֆոսֆոր պարունակող թափոններ տեղափոխել լիճ:
- Սննդի թափոններ. Ռեստորանների սննդամթերքի թափոնների ոչ պատշաճ հեռացումը կարող է հանգեցնել օրգանական նյութերի ներթափանցմանը լիճ։
Հանրային սեկտոր
- Կեղտաջրեր – Մոտակա քաղաքների և գյուղերի չմաքրված կամ վատ մաքրված կոյուղաջրերը պարունակում են ազոտի և ֆոսֆորի բարձր մակարդակ, որը կարող է ներթափանցել լիճ ոչ պատշաճ կոյուղու համակարգերի միջոցով:
- Մթնոլորտային նստվածք – Տրանսպորտային միջոցների արտանետումների և արդյունաբերական գործունեության ազոտը կարող է լցվել լիճ անձրևի կամ փոշու միջոցով։
- Ֆոսֆորով լի մաքրման միջոցներ – Ֆոսֆոր պարունակող լվածքի միջոցների և օճառնորի օգտագործումից հետո, այդ ջուրը կոյուղաջրերի հետ ներթափանցում է Սևան։
3.Քննարկում-Վարժություն
Թիրախավորվող հմտություններ
Պլանավորում, ռեսուրսների գնահատում
Պլանավորում, ռեսուրսների գնահատում
- Առաջադրանքի ներկայացումՋրային փոխադրումը հաճախ հանգեցնում է կորուստների՝ ազդելով ինչպես ջուր ստացողը, այնպես էլ ջրի աղբյուրի վրա: Օրինակ, երբ ջուրը Սևանա լճից տեղափոխվում է այլ վայրեր տարբեր նպատակներով, նրա մի զգալի մաս կորչում է։ Դա ուղիղ կերպով ազդում է լճի ջրի մակարդակի վրա։
Պատկերացրեք, որ դու ջրային էքսպերտ եք, ում հանձնարարել են հասկանալ, թե ինչո՞ւ է ջուրը քչանում։ Ի՞նչ եք կարծում՝ որտե՞ղ կարող ենք մենք ջուր կորցնել։
Ուսանողները քննարկում են 3 րոպե։ Մարզիչը գրի է առնում նրանց տարբերակները։ - Ուղղորդումներ
- Գոլորշիացում. ջուրը կարող է գոլորշիանալ, երբ այն անցնում է, հատկապես բաց ջրանցքներում կամ ջրամբարներում:
- Խողովակների մեջ արտահոսք. Հին կամ վատ պահպանված խողովակները կարող են առաջանալ արտահոսքեր՝ առաջացնելով ջրի զգալի կորուստ:
- Ապօրինի օգտագործում. Չլիազորված խողովակները կարող են օգտվել ջրից:
4.Քննարկում-Վարժություն
Թիրախավորվող հմտություններ
Հաղորդակցություն
Հաղորդակցություն
- Առաջադրանքի ներկայացումՆախորդ վարժության մեջ դուրս բերած պատճառներից մեկը ենթակառուցվածքի՝ ջրի խողովակների հնությունն է։ ՀՀ-ում այդ խողովակների համար պատասխանատու է <<Վեոլիա>> ընկերությունը։ Ինչպե՞ս կհամոզեք նրանց, որ խողովակները պետք է փոխել, եթե <<Վեոլիա>>-ի համար այդ առաջարկը ծախսատար է լինելու, և նա մեծ հավանականությամբ կարող է մերժել։
- ՈւղղորդումներՊետք է սկսել կազմակերպության կարիքներից՝ ի՞նչը կարող նրանց դրդել դեպի այդ որոշումը, եթե այն ֆինանսապես ձեռնտու չէ առաջին հայացքից։
Տարբերակներ՝- Նոր խողովակները նշանակում են սպասարկման ավելի քիչ խնդիրներ՝ նվազեցնելով վերանորոգման ծախսերը Veolia-ի կողմից:
- Ավելի նոր ենթակառուցվածքները կարող են ներկայացվել որպես բնապահպանական քայլ, որը բարձրացնում է ընկերության ESG* գնահատականը՝ գրավելով ներդրողների և հաճախորդների դրական ուշադրությունը:
- Առաջարկեք նրանց որոնել դրամաշնորհներ կամ գործընկերություններ, այնպես որ Veolia-ն կարիք չունենա հոգալ թարմացումների ամբողջ արժեքը:
- Veolia-ն կարող է բարձրացնել իր հեղինակությունը՝ որպես հուսալի, հեռանկարային ընկերություն։
*ESG-ն նշանակում է Environmental (բնապահպանական), Social (սոցիալական) and Governance (կառավարում), որը չափում է, թե որքան պատասխանատու է ընկերությունը շրջակա միջավայրը պաշտպանելու, մարդկանց արդար վերաբերվելու և իրենց բիզնեսը ազնիվ վարելու հարցում:
- ԱռաջադրանքԱրդեն քննարկեցինք խողովակները, հիմա տեղափոխվենք բնակարան։ Ըստ ձեզ՝ լոգարանում և զուգարանում օգտագործվող ջուրը ո՞ւր է գնում։ Ի՞նչ գիտեք այս մասին։03
- ՊատասխանՕգտագործվող ջուրը նախ տեղափոխվում է կեղտաջրերի համակարգ, որտեղ մշակման մի քանի փուլերով է անցնում։ Հայաստանում կեղտաջրերի մշակումը կատարվում է հիմնականում մեխանիկական և բիոլոգիական ճանապարհներով։
Մեխանիկական մշակման ժամանակ պինդ կեղտն ու աղբը զտվում է ջրից, իսկ բիոլոգիական մաքրման ժամանակ միկրոօրգանիզմները քայքայում են ջրում առկա օրգանական նյութերը։
Մշակման պրոցեսից հետո ջուրը սովորաբար բաց է թողնվում գետեր, լճեր կամ այլ ջրային ավազաններ։ Որոշ տարածքներում այն կարող է օգտագործվել այգիների ոռոգման նպատակով։03
5.Քննարկում-Վարժություն
Թիրախավորվող հմտություններ
Խնդիրների լուծում, քննադատական մտածողություն
Խնդիրների լուծում, քննադատական մտածողություն
- Առաջադրանքի ներկայացումՄարզչի համար
Խորհուրդ է տրվում ավելի պարզ բառերով պատմել case-ը, որպեսզի երեխաներն ավելի լավ հասկանան, թե ինչ է իրականում եղել և ինչ խնդիր է առաջացել արդյունքում։
Եկեք ձեզ մի պատմություն պատմեմ։
Հայաստանում կառուցվել է <<Աերացիա>> անունով մի գործարան, որի գործառույթը կեղտաջրերի մշակումն է։ Գործարանի կառուցման նախագիծը ֆինանսավորվել է արտերկրում գտնվող միջազգային կառույցի կողմից։ Նախագծի համար պատասխանատվություն կրում են ՀՀ շրջակա միջավայրի նախարարությունը և ՀՀ ջրային կոմիտեն։
Հայաստանում ջրի մատակարարման բոլոր համակարգերի շահագործումը ապահովում է <<Վեոլիա>> ընկերությունը, որի հետ ջրային կոմիտեն կնքել է պարտավորությունների պայմանագիր:
Այնուամենայնիվ, գործարանը կառուցելուց առաջ ՀՀ պատասխանատու մարմինները <<Վեոլիայի>> հետ չեն քննարկել, գործարանի շահագործման կազմակերպման հարցը։ Երբ գործարանը կառուցվեց, <<Վեոլիան>> հրաժարվեց կազմակերպել գործարանի շարունակական շահագործումը՝ պնդելով, որ այն կնքված պայմանագրի մաս չէ։ Այժմ գործարանը մատնված է անուշադրության։ Արդյունքում այս գործարանը մի մեծ խնդրի է վերածվել։
Եկեք մի քանի հարցերի միջոցով քննարկենք իրավիճակը։
Հարց 1։ Ի՞նչ եք կարծում, ինչո՞ւ ջրային կոմիտեն գործարանի շահագործման հարցը չի քննարկել <<Վեոլիայի>> հետ։
Հարց 2։ Ի՞նչ եք կարծում, ինչու՞ է <<Վեոլիան>> հրաժարվում կազմակերպել գործարանի գործարկումը։
Հարց 3։ Պատկերացրեք՝ դուք ջրային կոմիտեի նախագահն եք։ Ինչպե՞ս <<Վեոլիայի>> հետ համագործակցության եզրեր կգտնեք գործարանը գործարկելու համար։
Հարց 4։ Այժմ պատկերացրեք, որ դուք ներդրումներ կատարող արտասահմանյան ընկերության աշխատակիցն եք։ Հաջորդ անգամ ներդրում կատարելիս ի՞նչը այլ կերպ կանեիք։ - Ուղղորդումներ
Հարց 1։ Հիմնական ենթադրությունը, որը ուսանողը կարող է անել, այն է, որ ջրային կոմիտեն ենթադրել է, որ <<Վեոլիան>>, իբրև Հայաստանում ջրի մատակարարման ողջ ցանցի կազմակերպիչ, անկասկած կհամաձայնի կառավարել նաև նոր գործարանը։
Հարց 2։ Եվս մեկ գործարանի կառավարումը, ենթադրում է լրացուցիչ ֆինանսական միջոցների ներդրում, ինչը <<Վեոլիան>> անել չի ցանկանում։
Հարց 3։ <<Վեոլիային>> կարելի է ստիպել գնալ կոմպրոմիսի՝ օգտագործելով հետևյալ գործիքները․
1․ PR գործունեություն։ Խնդրի լուսաբանումն ու հասարակության իրազեկումը ճնշում կարող է ստեղծել կազմակերպության վրա։
2․ Գտնել այլընտրանքային մատակարար։ Կազմակերպությանը կարելի է ճնշել՝ կապեր հաստատելով այլ հնարավոր մատակարարների հետ։
3․ Կոմպրոմիս։ Կազմակերպության ղեկավարին կարելի է առաջարկել մեկ այլ ծառայություն կամ բավարարել մեկ այլ կարիք, ինչի դիմաց <<Վեոլիան>> կսկսի գործունեությունը։
4․ Ադմինիստրատիվ ռեսուրսներ։ Խնդիրը կարելի է լուծել նեգրավելով երկու կողմերի համապատասխան ինստիտուտների։
Հարց 4։ Ընկերությունը շարունակում է գործունեություն ծավալել Հայաստանում։ Այժմ նրանք ֆինանսավորում են կեղտաջրերի մշակման ավելի փոքր գործարանների կառուցումը։ Նրանք այլևս գումար չեն տրամադրում կառուցման աշխատանքներին մինչև չստանան ապացույց, այն մասին, որ ջրային կոմիտեն ունի պաշտոնական համաձայնություն <<Վեոլիայի>> հետ հերթական գործարանի կառավարման մասին։
Այս հանդիպման ժամանակ մենք փորձեցինք դիտակել մեծ ու համակարգային պատկերը։ Սակայն կան բաներ, որ առօրյաում անելով մենք նույնպես կարող ենք օգնել Սևանին։
Գուցե կարող ես․
Գուցե կարող ես․
- Ավելին սովորել Սևանում և նրա շուրջն ապրող յուրահատուկ կենդանիների և բույսերի մասին,
- Հարցնել ծնողներիդ և տատիկ-պապիկներիդ Սևանի հետ կապված իրենց հուշերի մասին,
- Մտածել տանը ջուր խնայելու միջոցների մասին, որովհետև յուրաքանչյուր կաթիլը, որ խնայում ենք, օգնում է մեր լճին,
- Պատմել ընկերներիդ, թե ինչու է Սևանն այդքան կարևոր Հայաստանի համար,
- Երբ այցելես Սևան, հիշիր պահպանել այն մաքուր և վերաբերվել հոգատարությամբ։
Մարզիչը նշում է, որ իրենց մտքերը ուսանողները կարող են ուղարկել չաթերում։
Քննարկման Ավարտ
